Gideklarar sa Korte Suprema nga supak sa Konstitusyon ang pagbutang sa “unprogrammed appropriations” sulod sa 2024 General Appropriations Act (GAA), pinasikad sa concurring opinion ni Associate Justice Ramon Paul Hernando nga naglantaw nga walay klaro ug baruganan nga legal ang mekanismo sa maong pondo.
Gipatin-aw ni Hernando nga ang pagbalhin sa P60 bilyon nga pondo sa Philippine Health Insurance Corporation (PhilHealth) ngadto sa National Treasury wala makapasa sa constitutional standards, ug nagmugna pa og “peligro sa pagkadani sa kurapsyon” tungod kay walay tukmang safeguard ug walay saktong legal anchoring ang lihok sa ehekutibo.
Mas gipabug-atan pa sa maestrado nga ang tanang pondo nga dili sakop sa GAA kinahanglan nga agian og special appropriations law, ug dili pwede nga direktang kuhaon o i-realign pinaagi lang sa usa ka proviso o circular sa ehekutibo.
Masangpoton sab nga gimando na sa Supreme Court ang pagbalik sa P60 bilyon nga pondo sa PhilHealth nga daan nang nabalhin, ug gipahunong ang planong pagkuha pa sa nahibiling P29.9 bilyon. Giluwatan usab sa Hudikatura ang pagtanggal sa Special Provision 1(d) sa 2024 GAA ug sa DOF Circular No. 003-2024 nga nagtugot sa pagkuha og pondo gikan sa mga Government-Owned and Controlled Corporations (GOCCs) alang sa unprogrammed appropriations.
Giila sa Korte Suprema ang probisyon bahin sa unprogrammed funds isip “ambiguous”, ilabi na ang termino nga “fund balance” nga giingong walay klaro nga depinisyon sa balaod, hinungdan nga nakalapas kini sa prinsipyo sa tinuoray, limpyo, ug transparent nga paggawas sa impormasyon kabahin sa pondo sa gobyerno.
Dugang pa, giingon sa SC nga supak kini sa Section 11 sa Universal Health Care Act (UHCA) ug sa pipila ka probisyon sa Sin Tax Laws, tungod kay ang balaod nagdili sa bisan unsang pag-okupar sa PhilHealth reserve funds, nga kinahanglan mapabiling igo aron makakober sa duha ka tuig nga projected program expenses. Klaro sa UHCA nga dili gyud tugotan ang pagbalhin o pagkuha sa reserve funds ngadto sa National Government.
Sa mas lapad nga panan-aw, giingon sa Korte nga ang maong kontrobersiya nakapakita sa panginahanglan sa mas higpit, mas klaro, ug mas accountable nga paggamit sa pondo sa nasod, ilabi na sa sektor sa panglawas nga gisaligan sa milyon-milyon nga Pilipino.
